Mur pruski – tradycja i nowoczesność

Dziś chętnie powraca się do tej wydawałoby się porzuconej już technologii, żeby kształtować odrębny charakter architektoniczny tych regionów.

Słynny mur pruski powstaje w oparciu o drewnianą konstrukcję ryglową. Tworzy ją układ słupów, rygli, zastrzałów, podwalin i oczepów. Tradycyjne wypełnienie przestrzeni między belkami stanowi mur z cegieł. Mogą być one odsłonięte lub otynkowane. Warto wziąć pod uwagę, że tak zbudowane domy dobrze wyglądają jedynie w otoczeniu, do którego pasują stylistycznie. Powinny więc być lokalizowane na obszarze, gdzie taki styl architektoniczny jest głęboko zakorzeniony lub przynajmniej w okolicach o wysokich walorach krajobrazowych, z daleka od gęstej, miejskiej zabudowy. Oczywiście należy mieć świadomość, że w niektórych gminach, regionach lub miejscowościach, miejscowe plany zagospodarowania i przepisy lokalne mogą zabraniać budowania w takiej technologii, jako zbyt odbiegającej od okolicznych standardów.

Drewniane elementy konstrukcji ryglowej

Belki podwalinowe – stanowią podparcie ścian zewnętrznych i wewnętrznych. Mają przekroje od 12 x 18 do 14 x 20 cm. Umieszczane są na fundamentach na przekładce z papy. Podwaliny muszą być zakotwione w ścianach fundamentowych. Na nich ustawiane będą pozostałe elementy konstrukcji ścian. Wysokość belek podwalinowych powinna być dobrana do zakładanej grubości warstw podłogowych.

Słupy – główny element konstrukcji ścian. Mają przekroje od 12 x 12 do 14 x 18 cm. Rozmieszcza się je znacznie rzadziej niż w przypadku ścian szkieletowych. Przeważnie w narożnikach, po bokach otworów okiennych i drzwiowych, w miejscu stykania się ścian nośnych. Rozstaw takich słupów mieści się przeważnie w przedziale 1-1,5 m. Niekiedy szerokość słupów jest zróżnicowana, narożne mają większy przekrój, a pośrednie mniejszy. Robi się tak, aby między słupami narożnymi, w przekroju ściany zmieścić jeszcze warstwę termoizolacji.

Belki oczepowe – usztywniają ściany od góry, będąc swoistymi rodzajami wieńców. Mocuje się je prostopadle w stosunku do słupów. Na belce oczepowej opierają się końcowe odcinki belek stropowych oraz więźba dachowa. Przekroje belek oczepowych są podobne jak podwalinowych.

Zastrzały – to umieszczane skośnie belki o takim samym przekroju jak słupy, usztywniające konstrukcję, zapewniające stateczność ścian przy działaniu sił poziomych. Na parterze zastrzały umieszcza się przy słupach, głównie narożnych, tak, żeby ich dolny koniec był od nich dalej odsunięty niż górny. Odwrotnie robi się na wyższej kondygnacji. Zastrzałów nie łączy się ze słupami tylko z belkami podwalinową i oczepową. Nie stykają się ze słupami. W najbliższym miejscu odległość między nimi nie przekracza 10 cm.

Rygle – krótkie, poziome belki o przekrojach od 10 x 12 do 14 x 18 cm, dzielące konstrukcje na zamknięte pola i co najważniejsze zapewniające stateczność ścian przy działaniu sił pionowych. Rygle ograniczają w poziomie otwory okien (dolny rygiel to ława a górny to nadławie) i drzwi (nadproże).

Drewniane elementy konstrukcji ryglowej tradycyjnie montuje się w całość na tak zwane złącza ciesielskie. Są to m.in. zamki, czopy, wręby, które gwarantują solidne powiązania ze sobą poszczególnych części. Dodatkowo używa się też gwoździ i śrub. Coraz częściej złącza ciesielskie zastępowane są stalowymi łącznikami typu BMF.

Drewno stosowane do budowy konstrukcji ryglowych powinno spełniać identyczne wymagania, jak to do budowy domów drewnianych lub drewnianych elementów konstrukcyjnych w budynkach murowanych. Musi więc być suche i zabezpieczone przed szkodliwym działaniem czynników mogących zmniejszać jego żywotność. W wielu przypadkach drewniana konstrukcja będzie odsłonięta, dlatego powinna być tak zaimpregnowana, aby ani promieniowanie UV, ani woda opadowa nie spowodowały jego korozji. Zabezpieczenie powinno uwzględnić też możliwość korozji biologicznej wywoływanej przez owady, grzyby oraz pleśnie.

Skuteczną i ekologiczną metodą ochrony drewna jest suszenie komorowe w połączeniu z dokładną obróbką tarcicy (czterostronne struganie, fazowanie krawędzi). Podobny rezultat osiąga się dzięki impregnacji ciśnieniowej, podczas której tarcica nasączana jest preparatami o działaniu biochronnym i zmniejszającym palność. Przed działaniem słońca najlepiej chronią specjalne lakierobejce impregnujące, farby oraz oleje.

Wypełnienie tradycyjne muru pruskiego

Puste przestrzenie między słupami, ryglami i pozostałymi belkami wypełniane jest murem z cegieł. Jeśli zastosowane zostaną cegły klinkierowe lub licówki, ściany nie będą wymagały tynkowania i rysunek muru pozostanie widoczny. Tradycyjne cegły ceramiczne trzeba będzie otynkować.

Wyjątkowo trudne jest zapewnienie szczelności na styku muru i belek, ponieważ belki pracują. Wykorzystuje się w tym celu głównie materiały bitumiczne. W dawniej wypełnienie między belkami wykonywano z gliny i słomy.

Mur pruski w swojej tradycyjnej formie niestety nie spełnia obecnych wymogów. Budując w ten sposób trudno będzie osiągnąć wymagany współczynnik przenikania ciepła, czyli U nie większe niż 0,23 W/(m²·K). Konieczne jest więc ocieplenie ścian. Tu powstaje problem, jak je wykonać. Najłatwiej byłoby wypełnić przestrzenie między drewnianymi elementami konstrukcyjnymi wełną mineralną, tak jak w domach szkieletowych i dołożyć ocieplenie od zewnątrz. Elewację wykonano by stosując system ociepleniowy z tynkiem cienkowarstwowym lub okładziną z płytek ceramicznych, albo też robiąc elewację z desek. Pewną alternatywą byłby też mur elewacyjny z klinkieru lub cegieł licowych.

Niestety wszystkie te rozwiązania niweczą podstawowy walor muru pruskiego, czyli jego niepowtarzalny urok. Pozostaje zatem ocieplenie od wewnątrz, które powoduje zmniejszenie kubatury pomieszczeń.

Dowiedz się więcej: Jakie zalety i wady ma ocieplenie domu od wewnątrz

Ciekawym pomysłem jest natomiast wykonanie muru pruskiego w wersji "nieco oszukanej". Budynek wznosi się wówczas w technologii szkieletowej lub murowej - przy wykorzystaniu elementów o wysokiej izolacyjności termicznej (na przykład betonu komórkowego odmiany 400). Lekka konstrukcja ryglowa wykonywana jest od zewnątrz jedynie jako element ozdobny.

Puste przestrzenie wypełnia się wówczas materiałem termoizolacyjnym, który poprawi właściwości ciepłochronne budynku. Wykończenie tych pól robi się tak jak w typowym systemie ociepleń. W zależności od tego, jaki efekt ma zostać osiągnięty, na ociepleniu i podkładzie wzmocnionym siatką wykonuje się tynk cienkowarstwowy lub przykleja płytki klinkierowe.

Tak zbudowane ściany wyglądają od zewnątrz jak najprawdziwszy mur pruski, a przy tym gwarantują wymagany poziom izolacyjności cieplnej.