Odpowiedzi na powyższe pytanie pozwoli udzielić zgłębienie historii budownictwa na przekroju wieków w poszczególnych regionach kraju. Nie znaczy to wcale, że powstawanie nowoczesnych projektów domów warunkuje historia i kultura lokalnych społeczności. Jest w nich jednak coś takiego, co sprawia, że do wybranej okolicy pasują lepiej lub gorzej.
Styl polski, czyli jaki?
Skoro mowa jest o stylu polskim, powinniśmy przez to pojęcie rozumieć styl narodowy, czyli obowiązujący w całym kraju. Tak jednak nie jest. Architektoniczny styl polski został ukształtowany na bazie dawnego dworu pańszczyźnianego. Budownictwo dworskie kształtowało się całkiem świadomie na przełomie XIX i XX wieku zarówno na wsiach, jak i w miastach.
Cechą charakterystyczną dawnych, polskich dworów jest usytuowanie ich na wzniesieniu i pewnym oddaleniu od drogi. Przeważnie posiadały one białą elewację, która doskonale kontrastowała z okalającą dwór – roślinnością. Do dworu prowadziła na ogół aleja wysadzana drzewami, zaś za dworem znajdował się ówczesny park.
Charakterystyczne było również rozmieszczenie pomieszczeń wewnątrz budynku. Tuż za szerokimi, zdobionymi drzwiami znajdowała się sień, usytuowana w centralnej osi budynku. Za nią był salon z wyjściem do ogrodu. Z sieni przechodziło się również do takich pomieszczeń jak: gabinet, biblioteka, czy jadalnia. Reszta pomieszczeń, tj. sypialnia, pokoje dla gości, których liczba zależała głównie od zamożności właściciela dworu – znajdowała się na piętrze.
Dworek polski dawniej i dziś
Warto zauważyć, jak wiele podobieństw w posadowieniu budynku w stylu dworkowym, jego otoczeniu i rozmieszczeniu pomieszczeń - zachowało się i jest wciąż powszechnie stosowaną formą, podczas aktualnego projektowania domów. Czyż na ogół nie wchodzimy do salonu z holu? Czy większość z nas nie pragnie posiadać wyjścia z niego wprost na przydomowy ogród? Czy nie lokujemy w sposób podobny do historycznego - naszych domowych wnętrz?
Odpowiedź na wszystkie pytania jest na ogół twierdząca. Projekty domów w stylu dworkowym są wciąż poszukiwane, pożądane i często najciekawsze dla wielu polskich inwestorów. Domy w takim stylu znajdziemy w każdym regionie kraju, choć ich historyczną ojczyzną jest Mazowsze i Małopolska. Warto też dodać, że Polacy, jako naród nie zdołali wykreować stylu powszechnego w całym kraju. Budynki w stylu dworków różniły się od siebie znacząco na przestrzeni dziejów i tak jest do tej pory. Można jednak uogólnić i wymienić elementy domu, które w dzisiejszych czasach są charakterystyczne dla tego rodzaju projektów. Należą do nich:
- Czterospadowy dach z lukarnami;
- Regularna bryła budynku;
- Ganek wsparty na kolumnach;
Do budynku powinien prowadzić szeroki trakt wjazdowy, przywodzący na myśl polską tradycję gościnności, a za domem znajdować się urokliwy ogród w stylu dawnego parku dworskiego.
Styl podhalański
Z całą pewnością można stwierdzić, że styl zakopiański to najwyraziściej wykształcony styl w Polsce. Można nawet znaleźć takie wypowiedzi znawców budownictwa, iż to właśnie ten styl powinien zostać uznany za narodowy. Nazywany bywa również stylem witkiewiczowskim, gdyż to właśnie Stanisław Witkiewicz dążył do tworzenia rodzimej architektury na podłożu sztuki podhalańskiej.
Do chwili obecnej zachowało się w Tatrach kilka obiektów, będących dzisiaj swoistym wzorem dla nowoczesnej architektury budowlanej. Należą do nich, m.in.: Willa Koliba, Oksza, Zofiówka, Atma, Pod Jedlami i wiele innych. Cechą charakterystyczną w założeniu projektowym Witkiewicza była rozbudowa tradycyjnej chałupy góralskiej w okazałą willę. Domy w stylu góralskim posiadają najczęściej spadziste dachy, wysokie podmurówki z kamienia i piętro ustawione prostopadle do parteru. Typowe dla stylu witkiewiczowskiego są również wnętrza domów i meble, jakimi je wyposażono. Niestety, mimo pewnej mody na styl Witkiewicza, jako na styl narodowy – zaczął on zanikać jeszcze za życia jego współtwórcy.
Obecnie w typowym stylu zakopiańskim powstają głównie schroniska i pensjonaty dla turystów. Jest też jednak tak, że niemal każdy góral oprócz zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych – pragnie dodatkowo podejmować przyjezdnych gości. Zatem, można powiedzieć, że styl zakopiański przechodzi od pewnego czasu swój swoisty renesans. Co prawda nawet w samym Zakopanem powstają dzisiaj nowoczesne, wielokondygnacyjne budynki z płaskimi dachami. Jednak trzeba przyznać, że nie specjalnie komponują się one z pozostałą, starszą częścią regionalnej zabudowy i nie pasują do charakterystycznego w tym regionie ukształtowania terenu.
Nie znajdziemy lepszego odpowiednika dawnego stylu zakopiańskiego niż nowoczesne i innowacyjne domy z drewna oraz domy z bali. Doskonale komponują się one w górskim krajobrazie, są wykonane z ekologicznego surowca i posiadają wszystkie cechy, które powinien posiadać nowoczesny dom. Dodatkowo, gotowe projekty domów z bali łatwo jest dopasować i poprawić według indywidualnych upodobań klienta.
Tajemnicza linia okolic Otwocka - styl nadświdrzański
Mówiąc o okolicach linii kolejowej pomiędzy podwarszawskim Otwockiem, a Śródborowem – znawcy architektury zwykle mają na myśli dom nazwany przez Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „świdermajerem”. Nazwa nieco żartobliwa, jak dla budownictwa, ale na tyle chwytliwa, że wypierająca inne określenia stylów domów na Mazowszu i zachowana do dziś.
Świdermajer to dom w stylu mazowieckiego drewniaka z elementami budownictwa rosyjskiego i alpejskiego, stosowanego przy powstawaniu tamtejszych domów letniskowych. Bryłę budynku kształtowano w przypadku Świdermajerów na styl architektury szwajcarskiej. Posiadają one jednak elementy budownictwa rosyjskiego w postaci drewnianych werand i przedsionków – bogato zdobionych ażurami. Określanie wszelkiego rodzaju ażurów (stosowanych nie tylko w architekturze drewnianej) mianem świdermajer - jest wciąż obecne nawet u dzisiejszych projektantów.
Niestety same domy z przełomu XIX i XX wieku usytuowane na Mazowszu ulegają niszczycielskiej sile czasu oraz działaniu okolicznych wandali. Jeszcze przed wojną były ich setki, a obecnie ilość ta jest znikoma. Są jednak pośród dzisiejszych projektodawców domów i tacy, którzy uwielbili odchodzący w niepamięć styl budownictwa na tyle, że projektują domy w stylu Świdermajer na miarę obecnych czasów i potrzeb.
Dom opolski – tradycyjny dom wielopokoleniowy
Na Opolszczyźnie i w jej okolicach budując niegdyś domy, stawiano na tzw. pruski porządek. Typowy i tradycyjny dom dla tego regionu to przede wszystkim dom wielopokoleniowy oraz tani w budowie i późniejszej eksploatacji. Charakterystyczny sposób zabudowy wsi opolskich można zauważyć do tej pory.
Domy są usytuowane przeważnie szczytami do ulicy. W części od strony drogi znajdują się pomieszczenia mieszkalne, zaś dalej gospodarcze – obecnie coraz częściej przerabiane na użytek domowników. Dach domu opolskiego to zgodnie z tradycją dach dwuspadowy. Bryła domu jest prosta i zwarta, a elewacja w kolorze białym. Budynki te nazywane są przez miejscowych „jamnikami”, jako że przeważnie sadowi się je na wąskich, prostokątnych działkach, położonych ściśle - jedna obok drugiej. Taki jest wygląd historycznej opolskiej wsi.
Znawcy architektury bez trudu zauważają jednak, że regionalny styl budowania domów na Opolszczyźnie już od dawna jest skutecznie zakłócany przez powstawanie budynków niemających nic wspólnego z tożsamością tego regionu. Powszechne są tzw. kostki z płaskimi dachami, dziwne dla tamtejszych mieszkańców - kanadyjki, pałacyki i inne bogate projekty. Wobec tego stanu rzeczy, postanowiono stworzyć projekt modelowego domu opolskiego. Jest on domem w pełni nowoczesnym, ale zdecydowanie nawiązuje do tradycji tamtego regionu.
Łączy w sobie charakterystyczną dla rodziny śląskiej wielopokoleniowość, z możliwością zajęcia go przez popularnego w dzisiejszych czasach – singla. Jest energooszczędny, ale uwzględnia innowacyjne potrzeby jego użytkowników. Posiada zatem pomieszczenie na biuro, saunę, może mieć ogród zimowy i etc. Ma bryłę w kształcie wydłużonego prostopadłościanu i brak mu jakichkolwiek architektonicznych ozdób i udziwnień związanych z wyglądem zewnętrznym. Założeniem projektodawców jest, aby podczas budowy, możliwie najlepiej wykorzystać złoża surowców mineralnych, typowe dla regionu Opolszczyzny. Nie jest jednak ich celem, by wszystkie domy opolskie, które w ten sposób powstaną były identyczne. Zbliżona ma pozostawać jedynie zabudowa w obrębie konkretnej wsi.
Dom na wzór mazurskiej chaty
Okolice Warmii i Mazur, to kolejny region Polski z ukształtowaną indywidualnie architekturą. Domy były drewniane na rzucie prostokąta lub planie krzyża. Drzwi wejściowe sytuowano na dłuższej ścianie budynku i nie stosowano ozdób architektonicznych. Obowiązywał jeden model dachu – prosty dach dwuspadowy z wysuniętym po za obrys muru okapem. Charakterystyczne dla tego regionu były i pozostały do dziś – podcienia (dawniej ganki).
Oprócz domów drewnianych, dla Mazur charakterystyczne są także budowle o konstrukcji ryglowej (tzw. mur pruski) oraz domy z czerwonej cegły. Na Mazurach stosowano ją wręcz masowo. Wówczas powstawały w tym rejonie tzw. kochówki, czyli niewielkie parterowe budynki o charakterystycznej linii, z bokami lekko wklęsłymi. Domy te aktualnie coraz częściej modernizuje się, rozbudowuje i okłada z zewnątrz drewnem.
Nowo powstające siedliska to często popularne niemal w całej Polsce domy z bali. Ze względu na rozwój agroturystyki w tym regionie często spotykanym zjawiskiem jest nadbudowywanie do domów istniejących dodatkowych kondygnacji, zaś domy nowe przeważnie są piętrowe lub przynajmniej posiadają zagospodarowane na cele mieszkalne – poddasze. To, co zachowało się z tradycyjnej mazurskiej chaty, to podcienia wsparte na słupach oraz niezmienny, prosty dwuspadowy dach, najczęściej pokryty charakterystyczną – czerwoną dachówką.
