Cokół - ochrona ściany i elewacji domu

Cokół stanowi najniższą naziemną część budynku. To górna część ściany fundamentowej. W zależności od strefy klimatycznej, jak również upodobań inwestora – może on być cofnięty lub wysunięty w stosunku do ściany zewnętrznej z ociepleniem. Nie ma jednak takich sytuacji, aby domy nie miały cokołów w ogóle, choć mogą one zostać ukryte.

Współczesna architektura wykształciła wprawdzie nowy trend budowlany polegający na zrównaniu cokołu z powierzchnią ścian zewnętrznych, ale cokół w budownictwie w dalszym ciągu jest obecny. Wówczas można mówić o cokole zlicowanym ze ścianą budynku. Taki cokół może być wyróżniony innym kolorem lub materiałem.

Aby cokół mógł w przyszłości pełnić funkcję dekoracyjną należy zadbać o jego wykonanie już na etapie stanu surowego domu. Materiały, z których wykonuje się cokoły powinny być odpowiednio mrozoodporne, odporne na ściskanie i powinny umożliwiać łatwe usuwanie z nich zanieczyszczeń.

Trzeba pamiętać, że w zależności od konstrukcji ścian położonych powyżej cokołu, pełni on rolę podparcia dla ścianki elewacyjnej, bądź też – podpiera elementy ścienne w ścianach jednowarstwowych. Jeśli ściany buduje się w technologii dwuwarstwowej, można na nim także wesprzeć warstwę ocieplającą.

W każdym z tych przypadków cokół jest nadziemną częścią ścian fundamentowych lub piwnicznych, co powoduje, że powinien spoczywać na nich całą swoją grubością. W niektórych przypadkach dopuszczalne jest wysunięcie okładziny cokołu o 1/3 jego grubości poza obrys zewnętrzny fundamentów domu.

Warto zaznaczyć, że w przypadku budowania ścian dwuwarstwowych – konieczne jest wówczas dodatkowe poszerzenie ścian fundamentowych. Dlatego też w praktyce zdecydowanie częściej spotyka się cokoły cofnięte w stosunku do powierzchni ściany. Przeważnie jest to cofnięcie, jakie wynika siłą rzeczy z grubości ocieplenia. Wówczas należy pamiętać o ułożeniu na wierzchu cokołu izolacji poziomej, która skutecznie zabezpiecza budynek przed kapilarnym podciąganiem wilgoci z gruntu i chroni sam cokół przed pojawieniem się na nim wykwitów solnych oraz zanieczyszczeń materiału spowodowanych zamarzającą wodą. Do wykonania izolacji cokołu można stosować folię lub dwie warstwy papy, klejone lepikiem.

Inwestorzy, którzy chcą eksponować cokołu, nie mają innego wyjścia, jak potraktować ten element, jako konstrukcyjny. Nie wszyscy wiedzą, że za sprawą ściany cokołowej możliwe jest skorygowanie pewnych niedociągnięć wynikających zarówno z winy projektanta, jak i popełnionych na etapie wytyczania domu i wykonywania fundamentów pod niego. Jeśli błąd nie jest duży i  został zauważony stosunkowo szybko - za sprawą cokołu można skorygować krzywe fundamenty i narożniki budynku lub dopasować rozstaw ścian do planowanej rozpiętości stropu.

Decyzja o rodzaju i wysokości cokołu powinna zapaść już na etapie nabywania projektu. Wysokość cokołu ma dość dużą rozpiętość i może wynosić od zaledwie 30 cm do nawet 1 m ponad poziom powierzchni.

Przyjmuje się, że w przypadku domów niepodpiwniczonych cokół powinien sięgać do poziomu podłogi parteru. Natomiast w budynkach na podpiwniczeniu – jego wysokość powinna być taka, na jakiej znajduje się strop nad piwnicą.

Dolną krawędź cokołu najczęściej ustala się na około 10 cm ponad poziom terenu, aby w przyszłości ułatwić spływ wody opadowej i móc skutecznie zapobiegać zawilgoceniu ścian.

O rodzaju materiału do wykończenia cokołu należy pomyśleć już na etapie stawiania ścian naziemia, ponieważ ściany te należy odpowiednio przygotować. Materiały, które stosuje się do wykończenia cokołów można rozdzielić na dwie zasadnicze grupy:

• okładziny elewacyjne o grubości nieprzekraczającej 3 cm;
• elementy cokołowe o grubości powyżej 6 cm.

Ostatnimi czasy do wykończenia cokołów coraz częściej stosuje się też tynki. Najczęściej są to zaprawy cementowe z dodatkiem kruszywa dekoracyjnego np.: płukanego lastriko. Można też używać tynków kamieniarskich, albo cienkowarstwowych nakładanych na warstwę ocieplenia cokołu.

Jednak najwygodniejszy jest mozaikowy tynk akrylowy na bazie żywicy. Tynk ten jest odpowiednio trwały, odporny na zmywanie i uszkodzenia mechaniczne. Przed jego nałożeniem należy jedynie pamiętać o warstwie podkładowej, która zwiększy przyczepność tynku do podłoża i dodatkowo wzmocni go jeszcze bardziej.

Wszelkiego rodzaju okładziny elewacyjne, tj. płytki klinkierowe, ceramiczne, czy betonowe mocuje się przyklejając je bezpośrednio do muru lub do warstwy ocieplenia umieszczonej na pasie cokołowym.

Bez względu na rodzaj zastosowanej okładziny należy zwracać uwagę na jej mrozoodporność. Mrozoodporność oraz nasiąkliwość płytek cokołowych zawsze powinna być mniejsza niż 3%. Sytuacja wygląda podobnie w przypadku zapraw, których mamy zamiar użyć do przyklejenia płytek. Zaprawy te także powinny być odpowiednio mrozo- i wodoodporne oraz powinny mieć zwiększoną elastyczność i przyczepność do podłoża.

Płytki klei się na odpowiednio przygotowane i zagruntowane podłoże w taki sposób, aby pomiędzy podłożem, a płytką nie pozostawiać pustych przestrzeni. W przypadku cokołów nie można nanosić kleju na płytkę plackami. Należy nim równomiernie pokrywać całą powierzchnię klejoną. Po dokładnym wyschnięciu, które następuje w zależności od warunków pogodowych – przestrzenie pomiędzy płytkami wypełnia się, odpowiednio dobraną kolorystycznie, zaprawą do fugowania.

Trzeba pamiętać, że świeża fuga nie może być poddana bezpośredniemu działaniu silnego słońca. Jeśli więc cokół obrabiany jest w czasie upalnego lata – z fugowaniem warto zaczekać na chłodniejsze dni lub wykonać je po zachodzie słońca.

Cokoły kamienne są trwałe u bardzo dobrze prezentują się. Warto jednak zaznaczyć, że wykończenie cokołu naturalnym kamieniem jest tak samo pracochłonne, co i kosztowne. Do tego celu stosuje się najczęściej tzw. otoczaki lub kamienie łupane, albo płyty kamienne.

Do wmurowywania kamienia nadaje się wprawdzie tradycyjna zaprawa murarska, ale praca wymaga odpowiedniego dobrania poszczególnych elementów.  Jeśli kamienie zostaną ułożone na cokole w sposób przypadkowy – powstaną zbyt duże i nierówne spoiny pomiędzy nimi. To z kolei spowoduje, że cokół nie będzie okazały, a ponadto nie spełni przypisanych mu od lat funkcji użytkowych.

Cokół cofnięty w stosunku do ściany zewnętrznej budynku wymaga zabezpieczenia przed spływającą na ten element domu wodą. W tym celu tuż nad cokołem, na wysuniętej ścianie zewnętrznej należy zamontować specjalny profil okapnikowy. Brak tego detalu spowoduje, że cokół ulegnie wreszcie niszczycielskiej sile natury i stanie się nieestetyczny.

W przypadkach, w których zastosowano cokół wysunięty – konieczne jest wykonanie obróbek blacharskich. Robi się je z przynajmniej 10-stopniowym spadkiem i w taki sposób, aby blacha wystawała na kilka centymetrów pozo obrys cokołu.

Cokoły, które pokryto kamieniem naturalnym, materiałami wapienno-piaskowymi lub takimi, których struktura warstwy zewnętrznej jest porowata warto zabezpieczyć silikonowym preparatem hydrofobizującym. Preparaty te doskonale chronią materiał wykończeniowy przed szkodliwym wpływem warunków atmosferycznych. Zastosowane środki zabezpieczą cokół przed przedostawaniem się do struktury muru wody opadowej oraz umożliwią jej odparowanie, kiedy pomimo wszystkiego dojdzie do zawilgocenia ściany zewnętrznej. Impregnat skutecznie zapobiega powstawaniu na cokole wszelkiego rodzaju wykwitów oraz niechcianego nigdzie – grzyba.